Cá lóc là gì?

Cá lóc (Channa striata) là loài cá nước ngọt phổ biến ở Đông Nam Á. Cá lóc là loài ăn thịt – thức ăn của chúng là cá nhỏ, ếch, rắn, côn trùng và giun đất. Do đó, cá lóc là nguồn thực phẩm cung cấp nhiều protein.

Nhờ chứa nhiều axit amin và axit béo như glycine, lysine, arginine và arachidonic axit, cá lóc không chỉ là thực phẩm giàu dinh dưỡng mà còn mang lại nhiều lợi ích vượt trội về mặt y học. Cá lóc từ lâu đã được sử dụng để hỗ trợ làm lành vết thương, giảm đau và tăng cường năng lượng, đặc biệt tốt cho phụ nữ sau sinh và những người vừa mới phẫu thuật.

Giá trị dinh dưỡng của cá lóc

Cá lóc là loài cá có giá trị dinh dưỡng cao, đặc biệt với hàm lượng protein chiếm tới (78,32±0,23%), lipid (2,08±0,08%) và vitamin A (0,265±0,013 mg). Ngoài ra, cá lóc còn có một lượng lớn các axit béo không bão hòa đa như arachidonic axit (AA) và docosahexaenoic axit (DHA), cùng với các hợp chất lipid như phospholipid, cholesterol, và triglyceride.

Phân tích thành phần của cá lóc loài Channa striata, các nhà nghiên cứu thấy lượng protein thô (23%), chất béo thô (5,7%) và tro thô (1,8%). Đây là loài cá ít béo, với lượng chất béo trung bình dưới 10%. Axit béo chủ yếu là C16:0 (30%) cùng với các axit béo khác như C22:6 (15%), C20:4 (19%), C18:1 (12%) và C18:0 (15%).

Ngoài ra, tỉ lệ axit béo ω-3:ω-6 dưới 1 (0,55) và tỉ lệ PUFA/Saturated (P/S) là 0,89 được tìm thấy trong mô cơ của cá lóc. Tỉ lệ ω-3:ω-6 được coi là chỉ số đáng tin cậy để so sánh giá trị dinh dưỡng của dầu cá và tỉ lệ 1:1 – 1:1,5 được xem là lý tưởng cho chế độ ăn uống lành mạnh.

Cá lóc là loài cá có hàm lượng protein cao

Các tác dụng của cá lóc đối với sức khỏe

Dưới đây là một số tác dụng nổi bật của cá lóc đối với cơ thể:

Chống oxy hóa

Cá lóc là một trong những loài cá nước ngọt có hàm lượng chất chống oxy hóa cao nhất, chủ yếu là các axit amin và axit béo. Những chất này giúp bảo vệ tế bào khỏi các tổn thương do gốc tự do gây ra và chống lại quá trình oxy hóa omega 3, qua đó hỗ trợ ngăn ngừa lão hóa và một số bệnh lý mãn tính.

Chống viêm và hạ sốt

Chiết xuất từ cá lóc có tác dụng chống viêm mạnh, đặc biệt là trong điều trị các bệnh viêm xương khớp. Các báo cáo cho thấy chiết xuất từ cá lóc giúp giảm sưng mô mềm và viêm màng hoạt dịch, đồng thời cải thiện mật độ sợi thần kinh phản ứng miễn dịch trong màng hoạt dịch của các khớp bị viêm trên chuột thí nghiệm.

Đặc tính chống viêm cũng có thể là lý do dẫn đến tác dụng hạ sốt của chiết xuất cá lóc. Vì thực chất sốt là dấu hiệu của tình trạng viêm.

Kháng khuẩn và kháng nấm

Chiết xuất cá lóc có khả năng ức chế 13 loại nấm sợi và 3 loại nấm men khác nhau (Neurospora crassa, Aleurisma keratinophilum, Cordyceps militaris, Botrytis pyramidal, Paecilomyces fumosoroseus,…). Tuy hiệu quả chưa đủ để tiêu diệt hoàn toàn các chủng nấm, nhưng tác dụng ức chế một phần có thể hữu ích đối với sức khỏe con người.

Da và niêm mạc ruột của cá lóc có đặc tính kháng khuẩn khác nhau. Điều này cho thấy chiết xuất từ cá lóc có phổ kháng khuẩn rộng – chống lại Aeromonas hydrophila, Pseudomonas aeruginosa, Vibrio anguillarum, P. aeruginosa và V. fischeri.

Tác dụng giảm đau

Chiết xuất từ cá lóc có tính giảm đau mạnh giống như morphine nhưng không gây nghiện, nhờ sự có mặt của glycine và axit arachidonic. Việc làm nóng chiết xuất từ chất nhầy của cá lóc ở nhiệt độ cao chỉ làm giảm nhẹ hoạt tính giảm đau. Chiết xuất này duy trì hoạt tính trong khoảng pH 6,0 – 8,0.

Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, khi hạ pH xuống 6,0 thì hoạt tính của chiết xuất chất nhầy không bị ảnh hưởng nhiều. Trong khi, pH tăng lên 8,0 thì hiệu quả của nó bị giảm. Tính chất này có thể liên quan đến một đại phân tử phức tạp, có thể là glycoprotein hoặc polypeptide.

Cá lóc có tác dụng làm giảm đau, giúp cơ thể cảm thấy dễ chịu hơn

Duy trì làn da khỏe mạnh

Các quốc gia Nam Á có khí hậu nhiệt đới ẩm và ấm quanh năm, khiến nhiều người mắc phải các vấn đề về da như mụn trứng cá, dị ứng, vảy nến, xơ cứng và nhiễm trùng. Axit docosahexaenoic (DHA) 22:6ω3 trong cá lóc đã được chứng minh là có lợi trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh này và giúp duy trì làn da khỏe mạnh.

Các chất gây viêm như LTB4 và 12-HETE tăng cao khi bị vảy nến và các bệnh về da khác. Đặc biệt, LTB4 liên quan đến cả sự khởi phát và duy trì tình trạng viêm mạn tính trên da.

Khi chúng ta sử dụng dầu cá, DHA và EPA từ dầu cá có khả năng điều chỉnh quá trình chuyển hóa prostaglandin và làm thay đổi con đường chuyển hóa axit arachidonic (AA). Nhờ đó, quá trình sản xuất các chất gây viêm sẽ bị ức chế.

Thành phần dinh dưỡng trong cá lóc giúp duy trì độ ẩm và độ đàn hồi cho da

Chữa lành vết thương

Việc chữa lành vết thương là một quá trình phức tạp liên quan đến hàng loạt phản ứng tương tác giữa các tế bào và chất trung gian. Dịch nhầy và chiết xuất từ cá lóc chứa lượng lớn axit amin, đặc biệt là glycine và axit arachidonic. Hai chất này đều đã được báo cáo là có khả năng thúc đẩy quá trình tổng hợp collagen và tái biểu mô hóa trong các mô bị tổn thương.

Chiết xuất từ cá lóc được khuyến nghị dùng trong việc phục hồi vết thương sau phẫu thuật và sau sinh. Hơn nữa, cá lóc còn được biết đến với khả năng sản sinh các axit béo không bão hòa đa, giúp điều hòa quá trình tổng hợp prostaglandin và hỗ trợ chữa lành vết thương.

Thậm chí, hiệu quả phục hồi vết thương sau phẫu thuật còn tốt hơn so với kem cetrimide truyền thống.

Tác dụng đông máu

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng cá lóc có khả năng thúc đẩy quá trình đông máu, giúp cầm máu nhanh hơn khi có vết thương hở hoặc phẫu thuật. Tác dụng này rất hữu ích trong việc ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như xuất huyết do sốt xuất huyết hoặc các vấn đề đông máu ở bệnh nhân tiểu đường.

Điều trị thoái hóa khớp

Cá lóc đã được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới để điều trị các bệnh lý liên quan đến thoái hóa khớp và viêm khớp. Chúng có khả năng giảm sưng mô mềm và cải thiện mật độ các sợi thần kinh ở màng hoạt dịch. Chiết xuất này đã được chứng minh là có hiệu quả trong các mô hình thí nghiệm động vật bị viêm khớp.

Phòng ngừa các bệnh tim mạch

Cá lóc đã được sử dụng như một loại thực phẩm chức năng và thuốc phòng ngừa cho bệnh nhân cao huyết áp.

Bên cạnh đó, việc bổ sung dầu cá lóc hiện được xem là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả đối với các vấn đề về tim mạch, đặc biệt trong việc ngăn ngừa rung nhĩ sau phẫu thuật. Axit arachidonic, axit docosahexaenoic và axit eicosapentaenoic trong cá lóc có tác dụng phòng ngừa bệnh mạch vành.

Các khảo sát dịch tễ học cũng cho thấy việc sử dụng dầu cá có thể làm giảm nguy cơ rối loạn nhịp thất gây tử vong, đồng thời ủng hộ tác dụng chống loạn nhịp tim của axit béo không bão hòa đa (PUFAs).

Cải thiện sức khỏe thần kinh

Chiết xuất từ cá lóc có tiềm năng tái tạo các tế bào thần kinh bị tổn thương, góp phần trong việc phục hồi sau các chấn thương thần kinh. Hơn nữa, chiết xuất này còn ảnh hưởng đến hệ thống thụ thể serotonin, có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh tâm trạng và hành vi. Ngoài ra, chúng cũng có thể hoạt động như một chất chống trầm cảm.

Ai không nên ăn cá lóc?

Mặc dù cá lóc có giá trị dinh dưỡng cao và mang đến nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe, nhưng một số đối tượng đặc biệt sau không nên ăn cá lóc:

• Bệnh gút: Cá lóc và các loại hải sản khác có hàm lượng purin cao, chất này khi vào cơ thể sẽ chuyển hóa thành axit uric. Việc tăng nồng độ axit uric trong máu có thể làm nặng thêm triệu chứng của bệnh gút.
• Bệnh gan, thận: Cá lóc chứa nhiều protein, trong khi protein được chuyển hóa chủ yếu tại gan và thận. Quá nhiều protein sẽ gây áp lực lên gan và thận.
• Dị ứng hải sản: Những người có tiền sử dị ứng với cá hoặc hải sản nên tránh ăn cá lóc, vì lượng protein lạ trong cá có thể kích hoạt phản ứng dị ứng với các triệu chứng như phát ban, nổi mề đay, đau bụng, tiêu chảy hoặc phù nề.
• Rối loạn tiêu hóa: Hàm lượng protein cao trong cá lóc có thể làm nặng thêm các triệu chứng như chướng bụng, đầy hơi, khó tiêu, tiêu chảy…

Những điều cần lưu ý khi ăn cá lóc

Để tối ưu hóa giá trị dinh dưỡng và hạn chế các tác dụng phụ khi ăn cá lóc, bạn cần lưu ý những điểm sau:

• Không nên ăn quá 340g cá lóc một tuần – vì cá có tính hàn nên có thể gây đau bụng nếu ăn quá nhiều.
• Không nên ăn cá lóc sống hoặc nấu chưa chín kỹ – vì có nguy cơ nhiễm khuẩn và ký sinh trùng gây hại sức khỏe.
• Nên nấu cá lóc ở nhiệt độ cao và trong thời gian dài để cá chín kỹ nhằm tiêu diệt vi khuẩn.
• Cần cẩn thận khi ăn để tránh hóc xương.
• Khi mua cá lóc, bạn nên chọn những con cá có kích thước vừa phải, thân thon dài, sờ chắc và không quá mềm để đảm bảo độ tươi ngon.

Không nên ăn quá 340g cá lóc một tuần